تجویز دارو از دیدگاه روایات و طب سنتی(2)

غلبه بیماری

در صورتی که بیماری بر فرد غلبه پیدا کرد ،باز هم پزشک و بیمار مجاز نیستند که بدون محدودیت اقدام به معالجه و تجویز دارو کنند ، در زیر به طور خلاصه مراحل درمان را از نظر طب سنتی و روایات آورده می شود این مراحل از روشهای ملایم،کم خطر،معتدل وکم تهاجم شروع شده و به تدریج به شدت آن افزوده می شود .(سعی شده از اطاله مطلب خودداری و فقط به اصول توجه شود)

قدم اول : پرهیز

پرهیز از عادات ،افعال و یا غذاهایی که باعث بوجود آمدن بیماری شده اند ، قدم اول مبارزه با بیماری است همانطور که در این مورد پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: "الْمَعِدَهُ بَیْتُ کُلِّ دَاءٍ وَ الْحِمْیَهُ رَاْسُ کُلِّ دَوَاء": معده خانه همه بیماری‌ها و پرهیز، سرسلسله همه داروها است

قدم دوم: ورزش و ترک عادات

بعد از پرهیز ، قدم دوم در درمان اولویت با اعمال غیردارویی مانند ورزش و ترک عاداتی است که سبب ایجاد بیماری شده اند

ابن سینا سه جزء سته ضروریه را مهم تر از بقیه اجزای حفظ الصحه می‌داند:

1ـ ریاضت یا ورزش 2ـ تغذیه 3ـ تدبیر خواب

 ورزش حرکتی است تابع اراده . در ورزش، تنفس بلند و بزرگ و پی درپی می آید که باعث افزایش حرارت غریزی و شعله ور شدن  آن می شودو همچنین باعث گرمی بدن شده و بهترین بازدارنده از امتلاء است.

ورزش حرارت ملایم پدید می آورد و مواد دفعی را روز به روز می گدازد و به طور منظم و مرتب آن ها را از جای می لغزاند و راه بیرون آمدن را به آن ها می نماید و نمی گذارد هر روز قسمتی باقی بماند، جمع شود و تاثیربگذارد

در احادیث توصیه های زیادی به ورزش کردن شده است اما به رابطه درمان و ورزش به صورت مستقیم اشاره نشده است با اینحال بعضی روایتها غیر مستقیم به آن اشاره کرده اند

مثلاً امام سجاد (ع) در دعاى ابو حمزه ثمالى عرضه مى دارد: خداوندا  سلامتى در جسم وتوانایى بدنى به من ارزانى فرما .

و یا اینکه امام صادق (ع) می فرمایند: از چاق شدن همانند خوکهایى که براى ذبح نگهدارى مى شوند ، بپرهیزید.

قدم سوم:تغذیه

در مرحله سوم درمان بیماریها باز هم نباید به سراغ دارو رفت و در اینجا باید اصلاح تغذیه و اقدامات درمانی توسط غذاهای اصلی که می خوریم صورت بگیرد

همچنان که زکریای رازی می گوید که؛ "تا جایی که می‌توانی بیماران را با غذا درمان کنی، با دارو درمان مکن و تا جایی که می‌توانی با داروی مفرد درمان کنی، با داروی مرکب درمان مکن"

و در جایی دیگر رازی می‌گوید: «هرگاه طبیب موفق شود بیماری‌ها را با غذا درمان کند، به سعادت رسیده‌است»

در این مورد پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: معده خانه تمام بیماری‌ها و پرهیز سرآمد درمان است. اگر به کلام گوهربار پیامبر اکرم (ص) توجه کنیم در می‌یابیم که اکثر بیماری‌هایی که امروز افراد گریبان‌گیر آن هستند به دلیل پرخوری است.

طب سنتی بر این عقیده پافشاری می کند که"غذای شما دوای شماست" و با تغییر نوع غذاهای مصرفی و نحوه زندگی کردن بسیاری از افراد از بیماری رهایی پیدا می‌کنند.

(در روایات احادیث فراوانی در خصوص تغذیه و آداب آن گفته شده که با کمی جستجو می توانید به آنان دست پیدا کنید و به خاطر طولانی شدن مطلب از آوردن آنها خودداری می شود)

قدم چهارم:تجویز دارو

به نظر بنده بعد از عمل کردن به سه مرحله قبلی ،به احتمال زیاد از بسیاری بیماریها رهایی خواهید یافت ونیازی به این مرحله نخواهید داشت .

(در درمان‌های طب سنتی نباید شتاب زده عمل شود چرا که درمان اگر شتاب زده باشد، بدن با یک شوک رو به رو می‌شود و خود این مسئله نه تنها به درمان کمک نمی‌کند بلکه ممکن است برای بیمار مشکلاتی ایجاد کند)

در صورت عدم درمان بیمار بعد از طی مراحل قبل ،بیمار باید به معالجه خود با دارو بپردازد.در اینجا نیز داروهای ملایم و معتدل درجه اول و دوم به درجه سوم و چهارم اولویت دارند وتا جایی که می توان باید از داروهای ملایمتر باید جهت درمان استفاده کرد مانند روایت زیر از پیامبر اکرم(ص):

روایت داریم گروهی از انصار خدمت پیامبر (ص) رسیدند و گفتند: « ای رسول خدا، ما همسایه ای داریم که شکم درد دارد. آیا اجازه می دهید تا مداوایش کنیم؟ فرمودند: به چه چیزی او را درمان می کنید؟ گفتند: طبیبی یهودی هست که این بیماری را درمان می کند. پیامبر(ص) فرمودند: با چه درمان می کند؟ گفتند: با پاره کردن شکم و چیزی از شکم بیرون می آورد. پیامبر(صلوات الله علیه و آله) کراهت داشتند از این کار. دو مرتبه آمدند و اصرار کردند که می خواهیم درمان کنیم. بار سوم پیامبر(ص) فرمودند: هر کاری می خواهید بکنید. یهودی آمد و شکم را پاره کرد و موادی را خارج کرد و سپس شکم را شست و دوخت. سپس درمان کرد و خوب شد. به پیامبر(صلوات الله علیه و آله) خبر دادند. پیامبر(ص) فرمودند: خداوندی که بیماری ها را خلق کرده، دارو و درمانی برای آن ها قرار داده است. ولی بهترین درمان، حجامت و فصد و سیاه دانه است»

روش درمانی اهلبیت علیهما السلام استفاده از داروهای ساده و مفردی بوده است که در دسترس همگان قرار داشته و با وجودی که از اقدامات طبیبان حتی اگر منجر به مرگ می شده حمایت می کردند اما خود مروج روشهای درمانی ملایم ،معتدل ،ساده و کم تهاجمی بوده اند

 روایت اسماعیل بن حسن (که طبیب بود) می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم من مرد عربم که به علم پزشکی آشنا هستم و طبابت من عربی است و پول معاینه هم نمی گیرم، حضرت فرمودند: مانعی ندارد، عرض کردم: ما زخم را شکافته و با آتش می سوزانیم؟ فرمود: باکی نیست، عرض کردم: ما برای بیماران داروهای سمی تجویز می کنیم؟ فرمود: مانعی ندارد. عرض کردم: ممکن است بیمار بمیرد، فرمودند: ولو بیمرد»

و در جایی دیگر امام صادق (ع)می فرمایند: گر مردم خاصیت سیب را می دانستند فقط با سیب به درمان مریض می پرداختند

ابن مطران در کتاب بستان الاطباء وروضة الالباء یک اصل کلی در مورد تجویز دارو دارد که در همه جا کاربرد دارد وی می گوید :
هرگاه نزد تو دارویی است که با آن می خواهی دردی را درمان کنی و احتمال سود و زیان در آن دارو هست باید نیک بیاندیشی که اگر زیان آن افزون از سود است باید آنرا رها کنی و اگر سود و زیان آن برابر است به عقیده من باید آنرا هم رها کنی ولی اگر سود آن بر زیانش افزونی دارد باید آنرا به کار بندی .

 

---

منابع : دانشنامه احادیث طبی
         قانون