آب (2)
در قسمت دوم آب به شکل جزئی تر وارد مباحث مربوط به آن مانند زمانها وچگونگی استفاده از آب معمولی خواهیم شد .
زمان خوردن آب
شرط است که آب را قبل از انحدار غذا از معده نیاشامند مگر صاحبان معده و جگر حارّه ،خوردن آب بعد از میوه های تازه باعث بوجود آمدن موادّ آکله(خورنده یا خوره) و امثال او می شود و بعد از جماع باعث رعشه و خدر و ضعف معده و بعد از خواب باعث اطفای حرارت غریزی و شرب او ایستاده و بر روی افتاده، باعث ضعف معده و عصب می شود .
و همچنین ناشتا خوردن او مورث امراض عصب مگر در هوای بسیار گرم و ایّام طاعون و صاحبان احشاء بسیار حارّ که از عدم مراعات مذکوره متضرّر نگردند و مصابرت بر تشنگی درصاحبان مزاج حارّ ، باعث دق و احتراقات است .
آب سرد
در روایات و طب سنتی بهترین آب ، آبی است که مایل به سردی باشد .
در الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام درباره آب سرد، روایت شده است که حرارت بدن را فرو مى‌نشانَد، صفرا را آرام مى‌سازد، غذا را هضم مى‌کند، پس‌مانده‌اى را که در سرِ معده هست، ذوب مى‌سازد و تب را از میان مى‌بَرَد.
الکافى به نقل از مفضّل بن عمر، امام صادق علیه السلام : نزد ایشان از سیب، یاد کردند. فرمود: ما خاندان، جز به آب سردى که بر بدن ریخته مى‌شود و جز به خوردن سیب، درمان نمى‌کنیم.
امام رضا علیه السلام: نوشیدن آب سرد در پىِ چیزهاى گرم و نیز در پىِ شیرینى، دندان‌ها را از میان مى‌برد. هر کس مى‌خواهد دندان‌هایش فاسد نشود، حتماً هر گاه شیرینى مى‌خورد، پس از آن؛ قطعه نانى نیز بخورد .
آب بسیار سرد(آب یخ)
مضرّ سینه و عصب و صاحبان سدد و آبى که یخ و یا برف در آن باشد و یا آب تگرگ هر چند موافق گرم مزاجها و مقوى دستگاه هاضمه، اشتها، جگر و تبهاى گرم است ولى خاموش کننده حرارت غریزى، مضرّ اعصاب و احشاء ضعیفه ، قابض شکم، مسکن حرکات منى و مضر سردرد از سرما، سینه، ناى، احشاى ضعیف و باعث تحریکات نزله و آب بینى و چشم، سرفه، سردرد، استسقاء، سستى بدن، رعشه، زرداب، قولنج، ضعف باه و امثال اینها است. بخصوص اگر وقت و بى وقت استفاده کرده و در آن مداومت نمایند. و مصلح آن مصطکى، عود و جوارشات مدر است.
آب گرم
امام رضا علیه السلام: آب گرم، چنانچه آن را هفت جوش بجوشانى و از ظرفى به ظرف دیگر درآورى، تب را مى‌بَرَد و نیرو را به ساق پاها و قسمت پایین‌تر از مچ، سرازیر مى‌کند.
امام صادق علیه السلام: پیامبر خدا به هنگام افطار، با حلوایى آغاز مى‌کرد و بدان، روزه مى‌گشود. اگر حلوا نمى‌یافت، با شکرینه‌اى دیگر یا چند دانه خرما؛ و اگر نیز یافت نمى‌شد، با آب نیمْ‌گرم. آن‌گاه مى‌فرمود: «این، معده و جگر را پاک مى‌کندو سردرد را از میان مى‌بَرَد .
امام صادق علیه السلام: دو چیزِ مناسب است که به هیچ درون نادرستى درنمى‌آیند، مگر این که آن را به درستى مى‌آورند، و دو چیزِ نامناسب است که به هیچ درون سالمى درنمى‌آیند، مگر این که آن را نادرست [و ناسالم] مى‌کنند.
آن دو چیز مناسب، عبارت‌اند از: انار و آب نیم‌گَرم (وِلَرم) ؛ و آن دو چیز نامناسب، عبارت‌اند از: پنیر و گوشت خشک‌شده.
در دعائم الإسلام از پیامبر خدا روایت شده که از آشامیدن «حَمیم» (یعنى آبى که به غایت، داغ است) ، نهى فرمود.
آب بسیار گرم محلّل ریاح و موافق مالیخولیا و براى رفع قولنج و دفع بادها خوب است. این آب براى بیماران مصروع و مالیخولیا و سردرد و چشم‌درد و کسانى که جوش‌هائى در گلو دارند و بین دندانهایشان گوشت وجود دارد مطلوب مى‌باشد. آب بسیار گرم همچنین براى کسانى که دمل در پشت گوش دارند و یا سرما خورده‌اند و یا به قرحه حجاب گرفتارند و یا قلبشان در اطراف به انحلال گرائیده است مناسب و مفید است. آب بسیار گرم خون حیض و ادرار را روان مى‌سازد و دردها را تسکین مى‌بخشد.
همچنین آب معتدل در گرمی مسکّن خارش بدن و قلیل او غاسل معده است و چون آب نیم گرم را ناشتا بنوشند، ملیّن طبع و مغثی (ایجاد حالت تهوع) و مفسد طعام و مورث استسقاء و علل سپرز و تصاعد بخارات به دماغ و جهت ورم حلق و تنقیة معده و تحریک مسهل و ذوب کننده بلغم و ترقیق آن و تشنگی سوداوی و بلغمی شور و اعانت دوای مقیّ مؤثر است .
مقدار نوشیدن آب
درروایات ما برروی نوشیدن متعادل آب تاکید بسیاری شده است.
امام رضا علیه السلام: بدن، بسانِ زمین پاک و آماده براى زراعت است که اگر در آبادانى و آبْدهى بِدان، مراقبت شود، به‌گونه‌اى که آب، نه فراوان‌تر از نیاز بدان برسد تا آن را غرق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به تشنگى گرفتار سازد، آبادانى‌اش استمرار مى‌یابد و خرّمى‌اش فزونى مى‌گیرد و کِشتش بالندگى و برکت مى‌یابد؛ امّا اگر از آن غفلت شود، به تباهى مى‌گراید و علف هرز در آن مى‌روید.
کم آب خوردن
امام على علیه السلام: سلامت تن، از کمىِ غذا و کمىِآب است.
مضرت آب کم خوردن حرارت جگر و قولنج و دق و خشکى مزاج است و زود پیر شدن به سبب نقصان حرارت می باشد.
علاج این مضرات ، اگر به این مرتبه‌ها [حرارت جگر و قولنج و دق و. . .]نرسیده باشد بلکه مجرد حرارت یا یبوست باشد، به شربت‌هاى سرد و تر باید کرد، مثل شیرۀ تخم خرفه و قند سفید و گلاب و پالوده‌هاى قندى پر نشاسته یا خشخاش و روغن بادام و میوه‌هاى تر مثل زردآلو و انار و خیار بادرنگ و خیار به حسب هر مزاج تناول باید کرد و در محلى خنک خواب باید فرمود.
آب زیاد خوردن
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دل‌ها را با فراوانىِ خوراک و نوشاک نمى‌رانید؛ زیرا دل به سان کِشت، اگر آب زیادى بدان رسانده شود، مى‌میرد
امام على علیه السلام : فراوانىِ خوراک، دل را مى‌میراند، چنان که فراوانى آب، کِشت را مى‌میراند .
مضرت آب زیاده خوردن بر چند وجه است:
*اول آنکه حرارت غریزى در همه اعضا و در اعضاى رئیسه ضعیف مى‌کند و قواى چهارگانه یعنى جاذبه و ماسکه و هاضمه و دافعه را نیز ضعیف مى‌کند و در اعضایى که آلت‌اند مثل دست و پاى، ضعف حرکت و رعشه ایجاد مى‌کند.
*دوم آنکه قوت ممیزۀ جگر ضعیف مى‌کند و جگر تمییز آبى که در اوست از خون نمى‌تواند کرد و آب زیاده با خون به اعضا مى‌رود و استسقاى لحمى پیدا مى‌شود، یا آن آب به دفع طبیعت به میان صفاق و مراق مى‌افتد، یعنى پرده‌اى که از اندرون، گرد آلات شکم برآمده و پردۀ بالاى آن تا روى پوست شکم و استسقاى زقى پیدا مى‌شود؛ یا ممیزۀ گرده ضعیف مى‌کند و سلس البول با دشوارى آن و ضعف گرده پیدا مى‌شود و پیدا شدن اینها به سبب ضعف گرده ظاهر است، چنان‌که شیخ فرموده‌اند، اما اولى در این محل آن است که گوییم چون قوت ممیزۀ گرده ضعیف شود استسقاى لحمى پیدا شود، همچنان‌که در قوت ممیزۀ جگر بود .
*سوم آنکه طعام پیش از وقت به رگ‌ها برد و زحمت‌هاى بد پیدا شود .
آب ناشتا
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس ناشتا آب بیاشامد، نیرویش کاستى مى‌یابد.
مضرت آب ناشتا ،یکی ضعیف کردن معده است
و دیگر ایجاد کردن نزله به سبب سردى دماغ، از دو وجه:
*یکى به مشارکت معده
*دوم برآمدن بخار آب سرد به دماغ و سرد کردن جگر و سپرز و قابلیت پیدا کردن استسقا .
دفع این مضرات را به نان خشک و کال و پست جو از پى آن باید کرد و فى الجمله به چیزى که زود نم‌ها را از معده بچیند.
آب بر طعام
امام رضا علیه السلام: هر کس مى‌خواهد معده‌اش او را آزار ندهد، بر روى غذا آب نخورد تا هنگامى که غذا خوردن را به پایان مى‌برد. هر کس بر روى غذا آب خورد ، بدنش به رطوبت مى‌گراید، معده‌اش ضعیف مى‌شود و رگ‌هایش نیروى غذا را به خود نمى‌گیرند؛ زیرا اگر پشت سر هم روى غذا آب ریخته شود، آن غذا در معده نارس و بدگوارش مى‌گردد.
امام على علیه السلام: پیامبر خدا چون گوشت مى‌خورد، در آشامیدن آب، شتاب نمى‌ورزید. یکى از یاران که از اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله بود، از ایشان پرسید: اى پیامبر خدا! چه قدر کم بر روى گوشت، آب مى‌آشامى!
فرمود: هیچ کس نیست که این گوشت چرب را بخورد و تا پایان غذا از آشامیدن آب، خوددارى ورزد، مگر این که غذا را گوارا مى‌یابد .
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آشامیدن آب در پى چربى، بیمارى را برمى‌انگیزاند.
مضرت آب بر طعام در آمدن اوست میان طعام و معده و برداشتن طعام از قعر معده به دهن او و شکستن قوت هاضمه و روان کردن غذاى غیر منهضم. و بسیار است که درد معده و جگر پیدا کنند.
دفع آن به چیزهاى فشارنده مثل به که او به فشارى که دارد آب بیرون مى‌برد و بعد از هضم، شراب از عسل باید آشامید تا دفع آنچه از آب مانده باشد بکند و تخم کرفس و قند نیز همین کار مى‌کند و اگر درد معده و جگر پیدا شود علاج به کمونى باید کرد و اگر فساد در معده فهم کند، اسهال به شهریاران(نام یک معجون) باید کرد و تقصیر در این باب نکنند تا مضرت زیاده نرسد.
آب و حمام
امام صادق علیه السلام: طهارت گرفتن با آب سرد، بواسیر را از میان مى‌بَرَد.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شستن پاها باآب سرد پس از بیرون آمدن از حمّام، مایه ایمنى از سردرد است .
امام رضا علیه السلام: غسل کردن با آب سرد پس از خوردن ماهى، سستْ اندامى در پى مى‌آورد.
امام صادق علیه السلام: از نوشیدن آب سرد و آب جو در حمّام، حذر کن؛ چرا که معده را تباه مى‌کند.
مضرت آب آشامیدن بعد از حمام ، ایجاد ضعف و خفقان است .
و دفع این به بوى مشک و تناول دواء المسک شیرین و شراب صرف و معجون زرعونى باید کرد و اگر گرم‌مزاج باشد، دواء المسک با شراب سیب یا دیگر شربت‌هاى سرد تناول کند .
آب آشامیدن بعد از حرکت
مضرت آب آشامیدن بعد از حرکت همچون آب آشامیدن بعد از حمام است.
وعلاج آن به مثل آب آشامیدن بعد از حمام می باشد .
آب شور
آب شور لاغرکننده و خشک‌کننده تن است و در نخستین مرحله نوشیدن بسبب وجود مادۀ زداینده (جلاء) که در آن است اسهال مى‌آورد و سرانجام بسبب خشکى مزاجش حالت قبض بوجود مى‌آورد. خون از آب شور تباه مى‌گردد و خارش و جرب در پى دارد.
منابع:
دانشنامه احادیث پزشکی
دور ساختن هر گونه زیان از تن آدمیان
قانون
مخزن الادویه
تحفه حکیم مومن
محیط اعظم
