انواع سودا

خلط سودا نیز همانند خلطهای دیگر به دو گونه طبیعى و غیر طبیعى تقسیم مى‌شود:

سودای طبیعی

سودای طبیعى آن است که در کبد تولید یافته و رسوب و ته نشینِ خون طبیعی مطلوب باشد و طعم آن، بین شیرینى و ترشى(و گسى) است.

سودای غیر طبیعی

سودای غیر طبیعی به سه روش به وجود می آید:

یکى آنکه محصول احتراق اخلاط باشد که به آن مفصل پرداخته می شود .

دوم آنکه از طریق عامل خارجى یا داخلى، خلطى از اخلاط منجمد شود و سوداى ناطبیعى گردد و این قسم از سودا قلیل الوجود است و عفص و خشن و غلیظ و بى‌حدت می باشد .

سوم آنکه در وى خون ناطبیعى باشد ، زیرا که هرگاه خون ناطبیعى باشد بدیهى است که رسوب او نیز ناطبیعى خواهد بود.

سودای غیر طبیعی محترقه

سوداى غیر طبیعى سودایى است که به روش رسوب و ته نشین شدن خون طبیعی ، به دست نمى‌آید، بلکه تولید آن به فرایند خاکستر شدن و سوختن است .

باید دانست هر خلطى از اخلاط اربعه که محترق شود ، اجزاى لطیفۀ او به تحلیل می رود و کثیفه باقى ماند و این سودای غیر طبیعى حادث از احتراق سوداء را «مرّۀ سوداء» نامند .

شدت سوداى محترق در قوت و ضعف ، بر حسب شدت هر خلطى که از او حاصل مى‌شود ، مختلف مى‌باشد. (مثلاً: آن چه متولّد از احتراق خون است، ردائت آن کم تر. و آن چه از صفراست، ردائت آن زیاده است)

سودای متولّد از احتراق خون (سودای دموی) دارای شدت وردائت کمتری می باشد و مزه آن شور است که کمى به شیرینى مى‌زند. این نوع سودا از انواع دیگر بهتر است زیرا که دم، افضل اخلاط و مناسب حیات و صحت است.

 سودایی که از صفراست، طعم آن تلختر است و شدید الفساد ، سریع الردائة و ردائت آن زیاد است( به سبب سرعت نفوذ و حدّت و لذع و فساد) و لیکن این نوع از سودا ، قبول علاج و دفع به سرعت مى‌نماید(به سبب لطافت مادّه).

و آن چه متولّد از بلغم خواه رقیق و خواه غلیظ باشد، در ردائت و ضررْ کم‌تر است؛ به جهت رطوبت مادّه و کسر حدّت آن، و لکن به سبب لزوجتْ بطى التحلیل است.

طعم سوداى بلغمى که بلغم مائى و رقیق باشد تلخ مائل به ملوحت می باشد و آنچه از بلغم غلیظ باشد تلخ مائل به حموضت و یا مائل به عفوصتمى‌باشد .

 و آن چه متولّد از سوداء رقیق است، ردائت آن زیاده از سودای غلیظ و قبول علاج زودتر مى‌نماید. و آن چه متولّد از سودای غلیظ است، به سبب غلظت مادّه اش که بطیء الغلیان و متشبّث و چسبیده به اعضا است، و عاصى از نضج و تحلیل و قبول دفع و علاج است واین نهایت بدی بود.

سوداى سوداوى که از سوداى رقیق باشد شدید الحموضت مى‌باشد و در طعم و رائحه به سرکه مى‌ماند و آنچه از سوداى غلیظ باشد ترشى در وى کمتر بود و مائل به عفوصت مى‌باشد.

 پس هرگاه خلطهاى چهارگانه، سوخته گردند، از لحاظ تباهى و خطر، به ترتیبعبارتند از:
1- سودای دموی از انواع دیگر بهتر است زیرا که دم، افضل اخلاط و مناسب حیات و صحت است.

2-سوداى صفراوى،  شدیدترین و بد آفت‌ترین و فسادپذیرترین آنها مى‌باشد،ولى درمان پذیرتر است .

3-سوداى بلغمی، زیان آن ناچیز است و به کندى عمل مى‌کند و ناپسندى آن به مراتب کمتر است ودرمان آن بیشتر از درمان سودای دموی و صفراوی طول می کشد.

4-سوداى رقیق و غلیظ ترش‌تر و ناپسندتر هستند ،  ولى در صورت رسیدگى در مراحل اولیه بیمارى، درمان پذیر مى‌باشند، سوداى سوخته غلیظ که جوشش آن روى زمین کمتر و چسبیده به اعضاى بدن مى‌باشد و پیمودن مرحله انتهایى بیمارى تا به مرگ به کندى انجام مى‌پذیرد، ولى در گداختن و نضج یافتن و پذیرش دوا، بسیار سرکش مى‌باشد.

---

منابع:قانون

مفرح القلوب
خلاصه الحکمه
ذخیره خوارزمشاهی